Λυσικάτου Μαρία

Τα παιδιά τα οποία χαρακτηρίζονται από επιθετική συμπεριφορά είναι συνήθως ανυπάκουα, αρνητικά, έχουν μια συνεχή απάθεια και παρουσιάζουν αντιδραστική και προκλητική συμπεριφορά προς τα μέλη της οικογένειας τους ή στο σχολείο. Περιλαμβάνονται ανθρώπινες ενέργειες ή παραλείψεις, οι οποίες εμπεριέχουν κοινωνική απαξία, διότι προσβάλουν αγαθά της ελευθερίας, της ζωής, της τιμής και της γενετήσιας αξιοπρέπειας. Θα πρέπει να δοθεί έμφαση στη διάρκεια της επιθετικής του συμπεριφοράς, δηλαδή αν είναι μια συμπεριφορά συνεχιζόμενη ή σταδιακή.

Θα ήταν καλό το σχολείο μας να ενδιαφερθεί και να ασχοληθεί πιο συστηματικά με τα φαινόμενα της βίας, πριν τα γεγονότα πάρουν εκρηκτικές διαστάσεις.

Στο σχολείο, κάθε επιθετική συμπεριφορά των μαθητών αντιμετωπίζεται ως στοιχείο διαταρακτικό της σχολικής λειτουργίας. Η σχολική παρέμβαση επιδιώκει την αποκατάσταση της «πειθαρχίας», δηλαδή την υπακοή σε εντολές και κανόνες, που αποτελεί ουσιαστικά τιμωρία. Το ζητούμενο όμως δεν είναι η συμμόρφωση των μαθητών σε μια συμπεριφορά δια μέσου εξαναγκασμού και επιβολής εξωγενών προτύπων. Η «πειθαρχία» με την παραδοσιακή της σημασία δε σημαίνει σε καμιά περίπτωση αυτοπειθαρχία ή εσωγενή πειθαρχία. Η αλλαγή της συμπεριφοράς στην περίπτωση αυτή είναι αποτέλεσμα τυφλής υπακοής, σύμφωνα με τις επιθυμίες του ενήλικα - του πιο ισχυρού. Πρόκειται ουσιαστικά για αλλαγή συμπεριφοράς, η οποία στηρίζεται στο φόβο που προκαλεί η παρέμβαση του εκπαιδευτικού. Αυτή η διαδικασία ψυχολογικά δε διαφέρει από τη θυματοποίηση.Άρα, γνώμονάς μας πάντοτε θα πρέπει να είναι η κεντρική ιδέα ότι η αλλαγή πηγάζει από μέσα προς τα έξω και όχι απ’ έξω προς τα μέσα.

Είναι λοιπόν σημαντικό για την αποτελεσματική παρέμβαση και αντιμετώπιση περιπτώσεων επιθετικότητας και συγκρούσεων στο σχολείο να αλλάξουμε πρότυπο συμπεριφοράς και να κατανοήσουμε ότι:
α) όλες οι επιθετικές συμπεριφορές δεν είναι ίδιες,
β) όλοι οι άνθρωποι δεν αντιμετωπίζουν με τον ίδιο τρόπο τις καταστάσεις σύγκρουσης
γ) το προτεινόμενο πρότυπο στηρίζεται σε δεξιότητες και σε αρχές επίλυσης του προβλήματος.

Έξι βήματα αντιμετώπισης της σύγκρουσης

• Προσδιορισμός του προβλήματος και του επιπέδου επίλυσης του.
• Αποστασιοποίηση των ατόμων από το πρόβλημα και διάκριση των πραγματικών ζητημάτων αντιπαράθεσης από τα ζητήματα διαπροσωπικών σχέσεων.
• Εντοπισμός διαφορετικών απόψεων. Ακρόαση των απόψεων από τη σκοπιά του καθενός από τους εμπλεκόμενους.
• Εντοπισμός κινήτρων, αναγκών και συμφερόντων που οδηγούν στη σύγκρουση.
• Αναζήτηση εναλλακτικών επιλογών που να αποτελούν λύσεις και ικανοποιούν τα συμφέροντα όλων.
• Αξιολόγηση των εναλλακτικών επιλογών με βάση αντικειμενικά κριτήρια τα οποία ορίζονται από τις επιθυμίες της μιας πλευράς.
• Αναζήτηση συμφωνίας που να ικανοποιεί καθένα από τους εμπλεκόμενους.

Παράγοντες Κινδύνου

Στις περισσότερες περιπτώσεις βίας κατά του εαυτού ή κατά των άλλων, ορισμένες συμπεριφορές του μαθητή προειδοποιούν για την επερχόμενη εκδήλωση βίας. Στη σχετική βιβλιογραφία αναφέρονται ως κυριότερες οι εξής:
κοινωνική απομόνωση, που συχνά συνοδεύεται από συναισθήματα θλίψης, απόρριψης και χαμηλής αυτοεκτίμησης, απόρριψη από συνομήλικους, σωματική ή σεξουαλική κακοποίηση, συναισθήματα θυματοποίησης, γελοιοποίησης και ταπείνωσης, χαμηλό ενδιαφέρον για το σχολείο και μειωμένη επίδοση στα μαθήματα, απότομη ή πρώιμη σχολική αποτυχία, συχνή έκφραση βίας κατά ορισμένων ατόμων στα γραπτά κείμενα ή τη ζωγραφική, ανεξέλεγκτος συχνά θυμός, ακόμη και για ασήμαντα γεγονότα, συχνοί παρορμητικοί τσακωμοί και εκφοβισμοί των άλλων, ιστορικό προβλημάτων πειθαρχίας στο σπίτι και στο σχολείο, ιστορικό βιαιότητας κατά ατόμων, ζώων ή αντικειμένων, έλλειψη ανοχής σε πολιτιστικές διαφορές και διακρίσεις, χρήση αλκοόλ και ναρκωτικών, συναναστροφή με άτομα με αντικοινωνική συμπεριφορά και αξίες, λεκτική απειλή με βία και κατοχή επικίνδυνων αντικειμένων.
Οι συμπεριφορές και οι παράγοντες κινδύνου εντοπίζονται σε τρία επίπεδα: α) στο επίπεδο του μαθητή (ατομικές συμπεριφορές, χαρακτηριστικά προσωπικότητας) β) στο επίπεδο της οικογένειας (οικογενειακές συγκρούσεις, στάσεις αποδοχής προβλημάτων, οικονομικά προβλήματα και προβλήματα επιβίωσης στην οικογένεια) και γ) στο επίπεδο του ευρύτερου κοινωνικού περιβάλλοντος του παιδιού ή του σχολείου.
Οι παράγοντες αυτοί δεν είναι από μόνοι τους επαρκείς για πρόβλεψη. Δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται ως λίστα ελέγχου και χαρακτηρισμού συγκεκριμένων μαθητών. Απλά, αποτελούν ενδείξεις ότι χωρίς υποστήριξη υπάρχει κίνδυνος για εκδήλωση βίας.

Λυσικάτου Μαρία
Εκπαιδευτική Ψυχολόγος MSc